محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل بن عباس معروف به ابوالوفای بوزجانی ریاضیدان و اختر شناس سده چهارم هجری قمری در اول رمضان 328 در بوزجان به دنیا آمد . او در هنگام حیات خود مشهور بود وبا دانشمندان زمان خود از جمله ابو الریحان بیرونی مراوده و مکاتبه داشت . وقتی ابوریحان در خوارزم بود ، برای رسد همزمان گرفتگی ماه ، با بوزجانی که در بغداد بود ، قرار می گذاشت تا نتیجه دو رصد را که در دو نقطه مختلف انجام شده است ، با هم مقایسه کنند . بر این اساس اختلاف طول جغرافیایی دو محل مشخص می شد . وی بر بسیاری از نوشته های پیشینیان مانند «مقدمات» اقلیدوس ، جبر و مقابله خوارزمی ، جبر دیوفانت ، جبر هیپار خوس ، مجسطی بطلمیوس و.... تفسیر نوشت و خود آن را تنظیم کرد. ابتکارها و نوآوری های او در مثلثات و هندسه است .
بوزجانی همه جا با استدلال وگاه با چند روش حل مسئله را نشان می دهد و به کاربردهای عملی راه حل های خود توجه دارد . تلفیق نظریه و کاربرد را در جمله زیر که بعنوان نمونه از ترجمه فارسی اعمال هندسی بوزجانی انتخاب شده است ، به خوبی می توان دید :«... اکنون در این باب قسمت کردن و بریدن بعضی اشکال را به چند بخش ، آن طوری که صنعت کاران بکار می برند ، می آوریم ... » ، « اگر مهندسی بپرسد میخواهیم مربعی را از چند مربع دیگر بسازیم ... » یا « اگر بخواهیم زمین مربعی شکلی را بین دو نفر بطور مساوی تقسیم کنیم و راهی هم برای آنها در نظر بگیریم که پهنای آن به اندازه معلوم باشد .... » ، بوزجانی در اعمال هندسی خود به اشکال فضایی هم توجه می کند و بخصوص در باره رسم شکل روی کره و ساختن چند وجهی های منتظم و نیمه منتظم ، مسائل متعددی را حل میکند . در ضمن اشکال زینتی هندسی را هم که در گلدوزی ، قالیبافی و کاشیکاری کاربرد دارند ، فراموش نمی کند .
از شاهکارهای بوزجانی ، شرحی است که با عنوان «مجسطی یا الکامل» بر مجسطی بطلمیوس نوشته است . برخلاف نظر برخی مورخان ، این کتاب ، تحریر تازه ای از مجسطی بطمیوس نیست . احتمال داده می شود که زیج واضع بوزجانی که نسخه ای از آن بجای نمانده ، همان مجسطی بوزجانی باشد ، ولی بیرونی از آن ها به عنوان نوشته های جداگانه ای یاد کرده است . بوزجانی در کتاب شرح مجسطی خود آنچه برای توضیح حرکتهای آسمانی لازم است می آورد که در واقع چیزی جز پایه گذاری کامل مثلثات نیست . او با روش ابداعی خود ، سینوس 30 درجه را تا هشت رقم بعد از اعشار بدست آورده سپس جدول جیب ها (سینوس ها) را 30 دقیقه به 30 دقیقه تنظیم کرده و بعد از تعریف کردن مفهوم ظل (تانژانت) و قطر ظل (سکانت) ، جدول ظل ها را تشکیل داده است .
بوزجانی در مجسطی ، این روابط مثلثاتی را ثابت کرده است . البته ابونصر عراق ، خجندی و کوشیار گیلانی ، هم عصران بوزجانی نیز قضیه سینوس ها را بدست آورده اند . بوزجانی علاوه بر این ، قضیه تانژانتها را در مثلث کروی ثابت کرده است که کار را در محاسبه های اختر شناسی بسیار ساده می کند .
گفتنی است که قبل از آن ، از شکل قطاع استفاده می کردند که کار محاسبه را دشوار و طولانی می کرد .
متاسفانه بخش عمده ای از آثار بوزجانی هنوز برای ما ناشناخته مانده است .
